Kripto paraların hayatımıza girmesiyle beraber her geçen gün yeni bir kavramla karşılaşır hale geldik. Bitcoin'in Satoshi Nakamoto tarafından 2009'da açık kaynak kodlu bir yazılım olarak piyasaya sürülmesinin ardından blok zinciri ve merkeziyetsizlik kavramlarının kullanımı ise gün geçtikçe yaygınlaştı. Özellikle son yıllarda piyasaya sürülen merkeziyetsiz uygulamaların sayısı artarken kimileri ise gelecekte internetin tamamen merkeziyetsiz bir yapıya sahip olacağını düşünüyor. Görünen o ki, dünya bu yeni teknolojiyi benimsemek için oldukça hevesli. Peki, blok zinciri için merkeziyetsiz yapı tam olarak ne ifade ediyor?
Merkeziyetsiz yapıyı anlamak için öncelikle merkezi yapının ne olduğuna bakalım. Oxford Languages tarafından merkeziyetçilik, "Bir işte yetkinin, eylemin ve yönetimin tek bir merkezde toplanması amacını güden görüş." olarak tanımlanıyor. Günümüzde devletler, şirketler, bankalar ve birçok organizasyon merkezi bir yapıya sahiptir yani bu yapıları yönetmekle sorumlu bir otorite mevcut. Merkezi yapılar çarklı bir sisteme benzer, her çark kendisine bağlı bir diğer çarkın hareketini sağlar ve sonucunda sistem düzeyinde bir hareketlilik gerçekleşir. Ancak bu sistemin eksik yanları vardır; örneğin sistemdeki herhangi bir çarkta ortaya çıkan bir sorun tüm sistemin işleyişini olumsuz etkileyebilir. Bunlar, merkezi yapılarda sorumluluğun tek bir kişide ya da grupta toplanmasının dezavantajlarıdır. Blok zincirinin sahip olduğu merkeziyetsiz yapı ise otoritenin tek bir kişide, kurumda ya da oluşumda bulunmasının önüne geçer ve otoriter karar mekanizmasını ortadan kaldırır. Blok zinciri, birbirine bağlı çarklardan öte, çarkların birbirine değmediği dağınık bir yapıya sahiptir; bu nedenle herhangi bir çarkta ortaya çıkan sorun sistemin işleyişini etkilemeyecektir. Blok zincirinde karar verme ve kontrol mekanizmasında herhangi bir otorite bulunmaması, ağda gerçekleşen işlemlerin üzerinde herhangi birisinin yetki ve kontrole sahip olmasının önüne geçer.
Merkezi yapıların günümüze kadar kullanılmasının asıl nedeni, bir noktada güven sağlıyor ve denetlenebiliyor olmalarıydı. Blok zincirinin yapı taşı olan merkeziyetsiz yapıda ile kimsenin bir başkasına güven duymasına gerek kalmıyor. Blockchain teknolojisinde veri sadece bir merkez veya bir merkez grubu tarafından değil, sisteme dahil olan herkes tarafından kayıt altına alınmaktadır. Böylece, bir kişinin bilgisayarındaki blok zinciri yazılımındaki verilerde meydana gelen bir hata, kasti değişiklik ya da manipülasyon geçersiz sayılacaktır çünkü blok sıralamasındaki herhangi bir beklenmedik değişimde, çoğunluk ellerindeki kayıtları birbiri ile karşılaştırıp çoğunluğun mutabık kaldığı yapıya güvenmeye devam edebilecek ve bloklar üzerinde manipülasyon imkansız bir hal alacaktır. Ayrıca blok zinciri teknolojilerinin merkeziyetsiz bir yapıda olmaları, verilerin gerçek zamanlı bir şekilde yüzde 100 şeffaflık içerisinde paylaşılmasını da beraberinde getirir. Bu sayede iş akışlarında ve veri mutabakatlarında zamandan tasarruf edilir.
Kısaca, merkeziyetsiz yapı ile sistemlerin tek bir kişinin kontrolünde olması son buluyor. Verilerin tek bir merkezde depolanması yerine sisteme dahil olan herkes tarafından kayıt altına alınması, veriler üzerinde değişiklik veya manipülasyon yapılmasının önüne geçerken herhangi bir blokta ortaya çıkan sorunun sistemin işleyişini etkilemesini engelliyor. Böylece "değiştirilemez veri" kavramı öne çıkıyor.