Günlük yaşantımızda etrafımızdaki insanlarla etkileşim halinde olmak, insan doğasının vazgeçilmez bir parçasını oluşturuyor. Ancak, bir grup insanın önünde bulunmanın veya başkalarının gözetiminde hareket etmenin, bireylerin davranışlarını nasıl değiştirebileceği, sosyal psikolojinin derinlemesine incelediği konular arasında yer alıyor. "Sosyal kolaylaştırma" adı verilen bu fenomen, bireylerin diğer insanların yanında veya gözetiminde daha basit veya daha karmaşık görevleri gerçekleştirme eğiliminde olduklarını ifade ediyor. Siz de, diğer insanların yanında daha yüksek performans sergilediğini düşünenlerdenseniz, bunun arkasında yatan nedeni yazımızda bulabilirsiniz.
Sosyal kolaylaştırma nedir?
Sosyal kolaylaştırma, insanların başkalarının yanındayken bir görev üzerinde yalnız oldukları anlara kıyasla daha etkili çalıştıkları bulgusunu ifade ediyor. Bu etki, sosyal psikolojide gündelik hayatta oldukça yaygın ve sık karşılaştığımız bir insan davranışı olarak biliniyor. Bu fenomenin ilginç taraflarından biri ise, bu davranış biçiminin yalnızca insanlarda değil, karıncalar gibi sosyal yaşam formlarına sahip canlılarda da görülebiliyor olması.
Sosyal kolaylaştırma terimi, 19. yüzyılın sonlarına kadar dayanıyor. Terim ilk olarak Psikolog Norman Triplett tarafından kullanılıyor. Triplett, bisiklet yarışçılarının başkalarıyla yarıştıklarında daha hızlı gittiklerini fark ediyor ve bu durumu başkalarının varlığının performansı artırdığı hipotezine dayandırıyor. Triplett'in bu çalışması, sosyal kolaylaştırmanın temelini atıyor.
Perdenin diğer tarafı: Sosyal engelleme
Sosyal kolaylaştırma etkisi, başkalarının varlığının performansımızı nasıl etkilediğine bağlı olarak iki şekilde ortaya çıkıyor: sosyal kolaylaştırma veya sosyal engelleme. Sosyal kolaylaştırma, genellikle, "sık tekrarlanan ve iyi bilinen işler" olduğunda gözlemleniyor. Örneğin, profesyonel bir sporcu, uzun yıllardır yaptığı spor dalında seyircilerin karşısında daha yüksek bir performans gösterebiliyor.
Sosyal engelleme ise başkalarının varlığının performansımızı kötüleştirdiği durumlarda ortaya çıkıyor. Bu genellikle, "yeni veya zor işler" olduğundan gözlemleniyor. Örneğin, bir öğrenci, sınava girdiği bir sınıfta daha kötü sonuç alabiliyor. Bu nedenle okullar, sosyal engelleme etkisini en aza indirmek için, öğrencileri sürekli olarak farklı ortamlarda çeşitli sınavlara tabi tutuyorlar.
Altta yatan etken: Değerlendirilme kaygısı
Sosyal kolaylaştırma ve engelleme etkilerinin nedenleri arasında özellikle uyaran değeri, değerlendirilme kaygısı ve distres yatıyor. Uyaran değeri, başkalarının varlığının bizde yarattığı duygusal tepki olarak tanımlanıyor. Bu durumda, başkalarının varlığı bizi heyecanlandırır veya motive ederse, performansımız artabilir; bizi korkutur veya endişelendirirse, performansımız azalabilir. Distres başkalarının varlığının bizde neden olduğu fizyolojik tepkiyi ifade eder. Başkalarının varlığı, solunum almada güçlük çekme ya da kaslarda kasılmaya neden olduğu takdirde performansımız azalabilir. Değerlendirme kaygısı ise başkalarının bizi nasıl yargıladığına dair duyduğumuz endişeyi ifade eder. Başkalarının bizi olumlu yargılayacağını düşünürsek performansımız artabilir; olumsuz yargılayacağını düşünürsek performansımız azalabilir.
Ancak, Sosyal Psikolog Robert Zajonc'un çalışmaları, değerlendirme kaygısının bu etkilere yol açmadığını savunuyor. Zajonc, hamam böcekleriyle gerçekleştirdiği labirent deneyinde, diğer hamam böcekleriyle bir arada olanların labirentten daha hızlı çıktığını göstererek bu noktada ilginç bir bakış açısı sunuyor. Bu deney, Zajonc'un "değerlendirme kaygısının" bu etkileri açıklamadığını düşündüğünü destekliyor. Yani, Zajonc'un bulgularına göre, hamam böcekleri arasında değerlendirme kaygısı gibi insanlara özgü faktörler yerine, başka bir dinamik etki bu fenomenin temelinde yatıyor.